Biyo-xireenka Weyn ee Itoobiya oo la furay: Madaxda East Africa oo ka qeyb galay & xiisadda Masar oo kacsan

Madaxda Geeska Afrika oo goob joog ka ahaa

Addis Ababa – Itoobiya ayaa maanta oo Talaado ah si rasmi ah u furtay Biyo-xireenka Weyn ee Dib-u-curashada Qaranka (Grand Ethiopian Renaissance Dam – GERD), kaas oo muddo sanado ah xiisado siyaasadeed iyo khilaaf ballaaran ka dhaliyay gobolka Bariga Afrika iyo Wabiga Niil.

Munaasabadda furitaanka ayaa ka dhacday gudaha gobolka Benishangul Gumuz ee galbeedka Itoobiya, waxaana goob joog ka ahaa madax sare oo ka kala socday dalal daris ah. Waxaa xafladda kasoo qeyb galay Madaxweynaha Kenya William Ruto, Madaxweynaha Koonfurta Suudaan Salva Kiir Mayardit, Madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle, iyo Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud.

Madaxweynayaasha Kenya iyo Jabuuti ayaa si wadajir ah xarigga uga jaray mashruucan taariikhiga ah, iyadoo lagu tilmaamay tallaabo cusub oo Itoobiya ay ku xaqiijinayso madaxbannaanideeda tamarta korontada.

 Abiy Ahmed: “Waa guul qaran iyo astaanta madaxbannaanida”

Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Ahmed ayaa sheegay in biyo-xireenkan uu ka dhigan yahay guul qaran oo ku saabsan halgankii muddada dheer ee shacabka Itoobiya.

“Biyo-xireenkan waa astaanta madaxbannaanida qaranka iyo himilada mustaqbal wanaagsan. Waxaa la joogaa waqtigii Itoobiya ay noqoto xarun koronto u dhoofisa dalalka deriska ah,” ayuu yiri Abiy Ahmed.

Mashruucan ayaa lagu dhisay dhaqaale gudaha ah, iyadoo muwaadiniinta iyo dowladda Itoobiya ay si weyn ugu deeqeen, taas oo ka dhigtay in aan loo baahnayn maalgelin shisheeye.

Masar oo ka cadhootay

Inkasta oo Itoobiya ay u aragto mashruucan mid horumarineed, hadana Masar ayaa si weyn uga careysay.

Masar waxay ku doodaysaa in GERD uu halis gelin karo biyaha Niilka, kuwaas oo ah laf-dhabarta dhaqaalaha iyo nolosha dalkaasi. Wasiirka arrimaha dibadda ee Masar ayaa ku tilmaamay furitaanka “tallaabo khatar ku ah xuquuqda taariikhiga ah ee biyaha Niilka.”

Xiisadda Itoobiya iyo Masar ayaa sii kacaysa, iyadoo wali aan la ogeyn tallaabada xigta ee Qaahira qaadi doonto.

 

Soomaaliya oo dhexda ka raacday

Goob-joog ahaanshaha Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa sababay hadal hayn siyaasadeed. Soomaaliya ayaa dhawaan xiriir wanaagsan la yeelatay Masar, taas oo taageertay mowqifkii Muqdisho ee khilaafkii Itoobiya iyo Soomaaliya ee ku saabsanaa badda iyo madaxbannaanida.

Haddaba, ka qeyb galka Xasan Sheekh ee furitaanka GERD ayaa loo arkaa mid dhaawici kara xiriirka Soomaaliya iyo Masar. Falanqeeyayaal siyaasadeed ayaa tilmaamaya in Muqdisho ay ku adkaan doonto inay dheelitirto xiriirka ay la leedahay labada dal ee khilaafku u dhexeeyo.

Faa’iidooyinka dhaqaale iyo tamareed

Biyo-xireenka Weyn ee Itoobiya oo lagu dhisay kharash ku dhow $4 bilyan ayaa la filayaa inuu noqdo mashruuca ugu weyn ee koronto laga dhaliyo Afrika.

Marka uu si buuxda u shaqeeyo, waxaa la saadaalinayaa inuu soo saari doono in ka badan 6,000 megawatt oo koronto ah, taas oo ka dhigi doonta Itoobiya xarun dhoofisa tamarta cagaaran ee gobolka.

Dalalka dariska sida Kenya, Jabuuti, iyo Soomaaliya ayaa ka faa’iidi kara korontada qiimaha jaban ee Itoobiya ay dhoofiso, taas oo kobcin karta dhaqaalaha iyo horumarka bulshada.

Gunaanad

Furitaanka Biyo-xireenka Weyn ee Itoobiya waa dhacdo taariikhi ah oo saamayn ku yeelan doonta Bariga Afrika.

In kasta oo uu horseedi karo horumar iyo dhaqaale koror, hadana waxa uu sidoo kale sii hurinayaa xiisadda Itoobiya iyo Masar, halka Soomaaliya ay wajahdo culays diblomaasiyadeed oo dheeraad ah.

Mashruucan ayaa shaki la’aan beddeli doona mustaqbalka tamarta iyo isbeddelka siyaasadeed ee gobolka sanadaha soo socda.